Tot de bezienswaardigheden van Fez behoren een eeuwenoude medina, sprookjesachtige koranscholen, een geheim paleis en nog veel meer. Deze oude Koningsstad is een van onze favoriete bestemmingen in Marokko.
Na binnenkomst waren we op slag verliefd. Het was alsof we bij het binnenlopen van de medina terug in de tijd gingen. Door de nauwe straten liepen we langs kleine naaiateliers, houtateliers, winkeltjes, spelende kinderen, lederbewerkers en veel meer, terwijl ezeltjes en houten wagens met hun vracht ons passeerden. We verloren direct ons hart aan dit stadje dat zo uit de Fata Morgana van de Efteling leek te komen.
Tot twee keer toe brachten we meerdere dagen door in deze stad, waar je je eindeloos kan vermaken. Wij verzamelden tijdens onze bezoeken de beste tips over de bezienswaardigheden in Fez, inclusief praktische tips en verborgen parels die je niet wilt missen.
Waar ligt Fez in Marokko?
Fez ligt in het noordoosten van Marokko en maakt deel uit van de Fès-Meknès regio.
Voor Nederlandse reizigers is Fez direct bereikbaar via goedkope Ryanair-vluchten vanaf Eindhoven, wat de stad een toegankelijke bestemming maakt. Eenmaal in Marokko, verbindt het efficiënte treinnetwerk Fez met andere grote steden, ideaal voor reizigers die het land willen verkennen. Als je reisroute vanuit Fez zuidelijk richting de Sahara bij Merzouga gaat, zijn er vanuit Fez betrouwbare busverbindingen beschikbaar.
Fez ligt vlakbij andere toeristische bestemmingen. De stad Meknès, een andere Koningsstad van Marokko met rijke geschiedenis en cultuur, ligt op slechts een korte treinreis afstand. Hoewel dit als korte dagtrip vanuit Fez leuk is om te bezoeken, schreven we ook een blog waarom we een uitgebreid bezoek aan Meknes niet aanraden. Ook de Romeinse ruïnes van Volubilis, een UNESCO Werelderfgoedlocatie, zijn gemakkelijk te bereiken voor een dagtrip. Meer noordelijk ligt Chefchaouen, bekend als de blauwe stad van Marokko.
Waar Fez om bekend staat
Fez wordt ook wel de spirituele en culturele hoofdstad van Marokko genoemd vanwege haar vele moskeeën, universiteiten, musea en bezienswaardigheden. Het staat bovendien bekend om het grootste autovrije centrum ter wereld en om haar hoogwaardige leerproductie.
De historische stad Fez heeft een eeuwenoude geschiedenis, waarbij het ook een periode lang de hoofdstad van Marokko was. Vanaf de dertiende tot de vijftiende eeuw maakte Fez een culturele en spirituele bloei door, waarbij prachtige madrasa’s (koranscholen) en moskeeën werden gebouwd. De oude medina barst daarom van de stadspaleizen, religieuze gebouwen, sfeervolle laantjes, mooie architectuur en meer bezienswaardigheden.
Fez is vooral beroemd om haar sfeervolle medina’s, waarvan Fes el-Bali de bekendste is. De andere medina is Fes Jdid, en daarnaast heb je er nog de moderne wijk Ville Nouvelle. De medina van Fez is erkend als UNESCO Werelderfgoed. Het is een prachtig doolhof van meer dan 9000 smalle steegjes, vrij van autoverkeer, waardoor het een van de grootste autovrije zones ter wereld is.
In de medina vind je ook veel ambachtelijke werkplaatsen, waaronder de beroemde leerlooierijen zoals de bekende Chouara Tannery. Hier wordt de eeuwenoude traditie van het leerlooien nog steeds beoefend, waarbij dierenhuiden worden bewerkt tot prachtig gekleurd leer. Bezoekers kunnen vanaf de terrassen van omliggende lederwarenwinkels toekijken hoe dit fascinerende proces gaat. Niet alleen in Fez, maar in heel Marokko en de hele wereld zijn deze hoogwaardige leerproducten te koop.
Toeristische kaart van Fez
De beste bezienswaardigheden in Fez
#1 De medina van Fez
Fez heeft de meest indrukwekkende en grootste medina van Marokko. Het was alsof we bij het binnenlopen van de medina terug in de tijd gingen. Met onze backpacks nog op onze rug – onderweg naar onze slaapplek – liepen we langs kleine naaiateliers, houtateliers, winkeltjes, spelende kinderen, lederbewerkers en veel meer, terwijl ezeltjes en houten wagens met hun vracht ons passeerden. We verloren direct ons hart aan dit stadje dat zo uit de Fata Morgana van de Efteling leek te komen.
De medina van Fez is groot. Heel groot. Het zou zelfs de grootste autovrije zone ter wereld zijn. De grootste attractie van Fez is dan ook niet een museum of monument, maar simpelweg het straatleven zelf. Dwaal eindeloos door de kronkelende medina, verlaat de grotere en meer toeristische straten en kijk je ogen uit. Echt verdwalen zal je trouwens niet. Want hoewel de medina groot is, zal je uiteindelijk zonder twijfel weer op een grotere weg of bij een van de poorten terecht komen.
#2 Palais El Glaoui, verborgen parel in Fez
Een van onze meest verrassende ontdekkingen in Fez was zonder twijfel Palais El Glaoui. Dit paleis, soms ook het Pasha’s Palace genoemd, is een verborgen parel die veel bezoekers over het hoofd zien. Je vindt het buiten het UNESCO-beschermde deel van de medina, dus je zal het niet toevallig tegenkomen. Wij kwamen deze verborgen parel in Fez op het spoor, toen Google Maps het opeens als prominent icoon op de kaart liet zien. We besloten erheen te lopen en ontdekten een van de mooiste plekken van Fez!
Het paleis biedt een fascinerend kijkje in het weelderige leven van de Marokkaanse aristocratie in het begin van de twintigste eeuw. Dit zou het zelfs eerste gebouw in Marokko zijn geweest met elektriciteit en een moderne badkamer. Het Palais El Glaoui was het thuis van de leider van de machtige El Glaoui-clan, die zou hebben samengewerkt met de Fransen tijdens de Franse bezetting. Of eigenlijk: een van zijn thuizen, want in Marokko vind je meer El Glaoui-paleizen zoals die in Telouet en Tamdagt.
Hoewel het paleis nu grotendeels verlaten is en tekenen van verval vertoont, zijn de overblijfselen van de ooit zo prachtige decoraties nog steeds te bewonderen. Van ingewikkeld tegelwerk tot majestueuze houtsnijwerken en schilderingen, het paleis is indrukwekkend om te zien. Vooral ook de omvang maakt op ons grote indruk. Hoe kan zo’n groot paleis verscholen liggen in die smalle straatjes?
Maar het is ook een ietwat vreemde plekken. Overal ligt puin, het paleis is in slechte staat, in de vijver op de binnenplaats blaft een hond die wordt omringd door poep, een vreemde collectie oude televisies staat in een kleine kamer en sommige kamertjes lijken als slaapplek te worden gebruikt. De beheerder van het paleis – die ook de 25 dirham toegang bij je incasseert – is ook schilder en heeft in sommige ruimtes zijn werk tentoongesteld. Wissel dat af met prachtige architectuur, houtsnijwerk, glas-in-lood en mozaïeken en je snapt wel waarom dit paleis indruk op ons heeft gemaakt.
#3 De leerlooierijen van Fez
Fez staat wereldwijd bekend om haar hoogwaardige leerproducten. Ooit waren er tientallen traditionele leerlooierijen in de stad te vinden, maar nu zijn het er nog maar een paar. De bekendste – en waarschijnlijk de oudste – daarvan is de Chouara Tannery. Een niet te missen bezienswaardigheid in Fez!
In de oude leerlooierij wordt nog altijd volledig handmatig en via de eeuwenoude methoden leer bewerkt. Al sinds de middeleeuwen vind je er stenen vatten, gevuld met kleurrijke verfstoffen en witte vloeistoffen. De witte vloeistoffen zijn een mengsel van koeienurine, duivenpoep, gebluste kalk, zout en water. Dit is bedoeld om de harde huiden schoon te maken en te verzachten. Vervolgens worden de huiden gedompeld in verfbaden die natuurlijke kleurstoffen bevatten zoals klaproos voor rood, indigo voor blauw, en henna voor oranje, waarna ze onder de zon gedroogd worden.
De gehele productie van leer in Chouara en de overige tanneries van Fez is volledig handmatig, dus zonder gebruik van moderne machines. Daarmee zijn de middeleeuwse methoden behouden gebleven. Dit ambachtelijke proces is vooral heel erg hard werken, maar het maakt de tanneries ook een bijzondere plek om te zien en daarmee een van de belangrijkste toeristische attracties van de stad.
Als bezoeker kan je op een van de balkons rondom de tannery op de stenen baden neerkijken. Je begrijpt dat de stank hier intens is. Om die reden krijg je een takje munt om dat een beetje te maskeren, maar je moet de geur voor lief nemen als je deze bijzondere plek wilt zien.
#4 De Bou Inania Medersa
Omdat de moskeeën niet toegankelijk zijn voor niet-moslims, is het als toerist niet makkelijk om de prachtige architectuur van Marokko te bewonderen. De Bou Inania Universiteit vlakbij de Blue Gate is daarop een uitzondering. Voor een kleine prijs mag je hier naar binnen en kan je je even vergapen aan al het moois.
De Bou Inania Medersa – of Madrassa – is een eeuwenoude koranschool en moskee. Wat dit onderwijsinstituut zo uniek maakt, is dat het niet alleen als madrasa dient, maar ook de eervolle status van vrijdagmoskee heeft. Dit betekent dat het op vrijdagen centraal staat voor de religieuze bijeenkomsten in de stad, iets wat uitzonderlijk is voor een madrasa in Marokko. Uniek is dan ook de minaret, wat je zelden ziet bij een medersa.
Het onderwijsinstituut werd opgericht tussen 1350 en 1355 door Sultan Abu Inan Faris. Er wordt gezegd dat Sultan Abu Inan, geplaagd door schuldgevoelens over zijn gewelddadige machtsovername van zijn vader, advies zocht bij religieuze geleerden over hoe hij boete kon doen. Ze raadden hem aan een locatie in de bovenstad, die destijds als vuilnisbelt diende, om te toveren tot een centrum van religieuze studie. Op deze manier zou hij niet alleen een deel van de stad zuiveren, maar ook zijn geweten.
De belangrijkste reden om de Bou Inania te bezoeken, is de schitterende architectuur. Geprezen als een van de mooiste voorbeelden van historische architectuur in Marokko kan je hier rekenen op adembenemende decoratie. Ingewikkelde zellij-mozaïeken, verfijnd stucwerk vol arabesken en kalligrafie, en het meesterlijke cederhoutsnijwerk creëren een fotogeniek geheel.
We raden je aan om de koranschool in de vroege ochtend te bezoeken. Het is een populaire bezienswaardigheid in Fez, maar als je vroeg komt, ben je de ergste drukte voor.
#5 Al-Attarine Medersa
Middenin de levendige medina van Fez, omgeven door de geuren en kleuren van de Souk al-Attarine, de markt voor specerijen en parfums, vinden we de Al-Attarine Medersa. De oude koraanschool werd gebouwd tussen 1323 en 1325, vlak naast de beroemde Universiteit van al-Qarawiyyin. Sinds 1915 is het geklasseerd als een historisch erfgoedmonument in Marokko.
Dit oude onderwijsinstituut staat niet voor niets bekend als prachtig voorbeeld van historische architectuur in Marokko. We kijken onze ogen uit! Bij het betreden van de madrasa kom je op de adembenemende binnenplaats, waar je de meeste decoratie ziet. De vloer en de lagere muren zijn rijkelijk bedekt met zellij, mozaïekwerk dat geometrische patronen en motieven vormt. Mooi is ook de band van kalligrafische inscripties op sgraffito-stijl tegels rondom de binnenplaats. Boven deze laag ontvouwt zich een geheel van uitgebreid en fijn uitgesneden stucwerk, rijk aan arabesken en andere traditionele Marokkaanse motieven.
Let ook vooral even op de deuren van de madrasa. Ze zijn gemaakt van cederhout en bedekt met decoratief bronzen plaatwerk, op zichzelf al een kunstwerk. Overigens zijn dit replica’s, want de originele deuren zijn nu veilig opgeborgen in het Dar Batha Museum.
Een bezoek aan de Al-Attarine Medersa is niet compleet zonder de trap op te gaan, direct bij de ingang. Boven vind je de oude slaapzalen van de studenten. Kleine ramen bieden een kijkje op de binnenplaats beneden, of naar buiten over de daken van de medina. Een leuke extra om te bezoeken en een je niet bij iedere koranschool hebt!
Er wordt vaak geadviseerd om zo vroeg mogelijk te gaan, wanneer de koranschool nog rustig is. Wij gingen midden op de dag en ook toen was de madrassa vrijwel leeg in het begin. Toen wij de slaapzalen boven verkenden, arriveerde wel weer een grote groep en was het in een keer druk. Kortom: de drukte kan sterk variëren gedurende de dag.
#6 Mausoleum of Moulay Idriss II
Het Mausoleum van Moulay Idriss II is een van de heiligste plekken in Marokko voor moslims. Hier zou Idris II zijn begraven. Hij regeerde van 807 tot 828 en wordt gezien als de stichter van Marokko. Onder de leiding van Idris II werd de hoofdstad verplaatst naar Fez en groeide het in deze rol van Koningstad uit tot een belangrijk politiek, cultureel en religieus centrum. In die tijd werden ook belangrijke instituten opgericht zoals de Qarawiyyin Moskee en Universiteit in 859.
Het mausoleum maakt helaas deel uit van een moskee die niet toegankelijk is voor niet-moslims. Daarmee is dit vooral een belangrijke bezienswaardigheid voor gelovigen. Niet-moslims kunnen vanaf de straat de imposante houten voordeuren bekijken en een blik werpen op het interieur, als de deuren openen.
#7 De Blue Gate
De Bab Boujeloud, ofwel de Blauwe Poort, markeert de hoofdingang naar Fes el-Bali, de oudste wijk van Fez die bekend staat als een UNESCO Werelderfgoedlocatie. Uniek aan deze poort is dat de ene zijde blauw is en de andere groen, waarbij blauw de stad Fez vertegenwoordigt en groen de kleur van de islam symboliseert. De Moorse architectuur, zoals de hoefijzervormen en betegelde muren, maken het een fotogeniek plaatje.
Je zou denken dat deze poort een eeuwenlange geschiedenis is, maar hij dateert uit 1913. De Bab Boujeloud werd gebouwd in 1913 tijdens de Franse koloniale periode met het doel om een indrukwekkendere toegang tot de oude stad te creëren. Opmerkelijk is dat de deur van de poort van buitenaf lijkt te sluiten, wat erg ongebruikelijk. Er wordt ook wel gezegd dat dit wijst op de controlewens van de Franse administratie over de medina.
De dubbelgekleurde poort markeert nu een overgang tussen het drukke stadsleven en de historische, autovrije binnenstad. Direct na de poort vind je een plein omringd door winkels en restaurants. Vanaf dat plein loppen de twee belangrijkste straten van de medina, Tala’a Kebira en Tala’a Sghira, richting het hart van Fez en naar de belangrijke Qarawiyyin-uiversiteit. Wij vonden het erg leuk om bij een van de restaurantjes bij de poort wat te eten, vooral die met een dakterras. Een heerlijk moment om de drukte van de medina van een afstand gade te slaan.
#8 Jnan Sbil Gardens
De Jnan Sbil Gardens zijn prachtige tuinen en een oase van rust in vergelijking met de drukke medina. Je vindt de tuinen vlakbij de Blue Gate, strategisch gelegen tussen Fes el-Jdid en Fes el-Bali, de twee secties van de oude medina.
De tuinen zijn aangelegd in de achttiende eeuw door Sultan Moulay Abdellah en later uitgebreid door Sultan Moulay Hassan I in de negentiende eeuw. Deze tuinen beslaan 7,5 hectare en waren oorspronkelijk alleen toegankelijk voor de koninklijke familie. Sinds 1917 zijn ze opengesteld voor het publiek. Na een renovatie tussen 2006 en 2010, op initiatief van Koning Mohammed VI, zijn ze hersteld bovendien in hun oorspronkelijke glorie.
De tuinen bieden een grote diversiteit aan plantensoorten, ongeveer 3000 in totaal, inclusief enkele zeldzame exemplaren. Belangrijke elementen in het ontwerp zijn de “Andalusische Tuin”, de “Mexicaanse Tuin” en de “Bamboe Tuin”. Water speelt een essentiële rol binnen de tuinen. Dat zie je duidelijk terug in de fonteinen, kanalen en een groot meer, wat typisch is voor Arabische tuinen. Twee historische waterwielen herinneren bovendien aan het geavanceerde waterdistributiesysteem van Fez.
De Jnan Sbil Gardens zijn niet alleen een trekpleister voor toeristen maar ook een populaire ontspanningsplek voor de lokale bevolking. Vooral in het weekend is het er aan het eind van de dag erg druk en lopen er veel verkopers met koekjes en lekkers rond. Wij vonden het vooral een heerlijke onderbreking van de drukke en nauwe medina, waar je vaak de lucht niet eens kan zien. Hier vind je even een plek met wat rust en ruimte, wat een welkome afwisseling is.
#9 Batha Museum
Het Batha Museum, gehuisvest in een voormalig koninklijk paleis, is een onmisbare bestemming voor liefhebbers van Marokkaanse kunst en cultuur. Het werd gebouwd in de late negentiende eeuw door Sultan Abdelaziz en fungeerde als zomerresidentie. Nu is het de thuisbasis van meer dan 6.500 kunstobjecten. Het museum heeft een grote collectie die varieert van archeologische vondsten tot historische kunstwerken, veelal afkomstig uit de medina van Fez.
De architectuur van het museum zelf vonden wij indrukwekkender dan de archeologische collectie. Met zijn Andalusische tuin en de authentieke binnenplaats omgeven door galerijen met hoefijzerbogen is het een fotogenieke locatie.
#10 Cherratine Medersa
Fez kent veel koranscholen, maar waar de meeste bezoekers naar de beroemde Bou Inania en Al-Attarine gaan, is de Cherratine Medersa vrij onbekend. Deze Koranische school onderscheidt zich door haar omvang en de unieke mogelijkheid om vrij rond te lopen door de oude studentenkamers op drie verdiepingen. De locatie biedt prachtige uitzichten vanuit ramen die uitkijken op de centrale binnenplaats.
De Cherratine Medersa werd opgericht in 1670 door Sultan Moulay al-Rashid. Ooit waren hier meer dan 150 studenten gehuisvest. Deze madrasa is minder rijkelijk versierd dan haar beroemdere tegenhangers, maar haar eenvoud en de enigszins vervallen staat geven het juist een bijzonder karakter. Opvallend genoeg is de koranschool juist wel erg groot. Het meest in het oog springend is natuurlijk de binnenplaats, het hart van de madrasa. Het is voorzien van een fontein en omgeven door galerijen.
De Cherratine Medersa is een must-see voor bezoekers die op zoek zijn naar de verborgen schatten van Fez. Het biedt een unieke kans om in alle rust de geschiedenis en architectuur van Marokko te ervaren buiten de gebaande paden.
#11 Merenid Tombs
De Merenid Tombes liggen op een heuvel boven de oude medina Fes al-Bali. Het zijn de ruïnes van een koninklijke necropolis van de Merenid-dynastie die Marokko regeerde van de dertiende tot de vijftiende eeuw. Waarom dit een van de populaire bezienswaardigheden van Fez is? Het mooie uitzicht over de stad!
De tombes worden genoemd naar de Merenid-dynastie, die heerste van de dertiende tot de vijftiende eeuw. De sultans uit deze dynastie gebruikten Fez als hoofdstad en lieten zichzelf en hun familie begraven op de heuvels rondom de stad. Belangrijke figuren uit de Marinid-dynastie werden hier begraven, waaronder sultans en prinsessen, maar door de jaren heen is veel van de tombes verloren gegaan. Nu resteert er vooral een ruïne.
Hoewel er weinig overblijft van de oorspronkelijke monumentale graven, is de plek nu vooral bekend om zijn adembenemende uitzichten over de oude stad. Het is een populaire plek om de zonsondergang te bekijken. Je kan er vrij ronddwalen en er zijn geen openingstijden of betaalde entree. Om de Merenid Tombes te bereiken, kun je te voet gaan vanuit de oude medina, wat ongeveer 20-30 minuten duurt, of per taxi voor een snelle en makkelijke optie.
#12 Place Seffarine
Place Seffarine, gelegen in de oude medina van Fes, is een klein maar levendig plein bekend om zijn ambachtelijke kopersmeden. Al eeuwenlang hameren zij hier op koper om traditionele Marokkaanse waren te creëren, van schitterende theepotten tot gedetailleerde lampen. Het geluid van kloppend metaal verwelkomt bezoekers al van ver, en is kenmerkend voor de sfeer van het plein.
De naam ‘Seffarine’ verwijst naar deze ambachtslieden, en hun aanwezigheid geeft een unieke inkijk in de rijke ambachtelijke tradities van Fes. Ondanks de moderne renovaties is het karakter van het plein ongewijzigd gebleven, met kopersmeden die hun kunst voortzetten zoals hun voorouders dat deden. Het plein dient niet alleen als werkplaats, maar ook als marktplaats waar bezoekers de eindproducten kunnen bewonderen en aanschaffen.
Een bezoek aan Place Seffarine is een leuke ervaring. Het biedt de kans om de ambachtslieden aan het werk te zien en de prachtige koperwaren van dichtbij te bekijken.
