Ons bezoek aan het klooster van Tomar – of voluit het Convento de Cristo – bracht ons naar een van de meest indrukwekkende plekken die we in Portugal bezochten. We waren diep onder de indruk van de omvang van het klooster-kerk-kasteelcomplex, de bijzondere bouwstijlen en de prachtige details. Nog nooit eerder hadden we een bouwwerk als dit gezien en ook na een uur dwalen, bleven we onze ogen uitkijken in weer een nieuw kloosterdeel. Wij snappen wel waarom het kloostercomplex van Tomar op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. Wat ons betreft, hoort het Convento de Cristo in Tomar op iedere reisroute door Portugal thuis. We vertellen je in deze blog precies waarom, geven je praktische tips en laten je in foto’s zelf zien welke pracht en praal je hier te wachten staat.
Leestip: in deze blog lees je over nog zo’n bijzonder klooster in Portugal, dat van Alcobaça.
Waarom het klooster van Tomar een bezoek waard is
Zelden zagen wij zo’n uniek bouwwerk als het Convento de Cristo. Het kleine en haast onbeduidende plaatsje Tomar vind je in het hart van Portugal, ten zuiden van Porto en ten noorden van Lissabon, en is de verrassende thuisbasis van een van de hoogtepunten van het land.
In Portugal vind je een unieke, lokale bouwstijl uit de Middeleeuwen bewonderen en dit klooster is een van de beste plekken om die te zien. We doelen dan op de Manuel-stijl, vernoemd naar de Portugese koning Manuel I die een mix van gotische en renaissance elementen liet combineren in de bouwwerken die hij liet ontwerpen. Als verwijzing naar de overzeese veroveringen van Portugal als wereldmacht zie je in deze Manuel-stijl veel zee, touwen, koraal, etc. terug. Maar ook veel andere natuur- en bloemmotieven die je normaal gesproken niet snel ziet in een klassiek gotisch gebouw. Een van de gevels van de centrale kerk van het kloostercomplex in Tomar wordt ook wel het hoogtepunt van deze Manuel-stijl genoemd. Het raam op die gevel is een spektakel van bijzondere details die je zelden in monumentale gebouwen terugziet en we keken onze ogen uit! Zoek in het klooster naar het Janela do Capítulo en je ziet meteen wat we bedoelen.
Maar ook de omvang van het kloostercomplex deed ons versteld staan. Iedere keer dat we dachten alles gezien te hebben, liepen we weer een nieuw kloosterdeel binnen. Door de eeuwen heen werd het complex steeds weer uitgebreid en uitgebouwd. Dat gebeurde ook steeds in de bouwstijl die op dat moment populair was, waardoor ieder deel weer anders is.
Het hoogtepunt van het complex is zonder twijfel de centrale kerk – de ‘Charola’ – en ook die is anders dan je gewend bent. Het is een ronde kerk – of eigenlijk 16-zijdig – met in het hart een rond altaar met bogen, schilderingen en decoraties. Met enorm hoge plafonds, allerlei soorten decoraties en de grootst mogelijke pracht en praal heb je een aantal rondjes rondom het altaar van deze Charola nodig om te bevangen wat je ziet.
Hebben we je al overtuigd om Tomar te bezoeken? Gelukkig maar! Dan is het nu tijd voor meer achtergrondinformatie, zodat je dit meesterwerk in de architectuur nog beter kan waarderen. Want wist je dat het klooster van Tomar het hoofdkwartier was van de mystieke Tempeliers?
Een stukje geschiedenis: de Tempeliers in Tomar
De historie van Tomar is onlosmakelijk verbonden met de Tempeliers. Die kennen we vooral van de Da Vinci Code van Dan Brown, maar deze ridderorde heeft daadwerkelijk bestaan. Ze beschermden kruistochten en pelgrims en wisten Portugal uiteindelijk te bevrijden van de Moorse bezetters, wat een belangrijke keerpunt in de Portugese geschiedenis was. De dankbaarheid was groot en de Tempeliers kregen veel land en rijkdom, waaronder het huidige Tomar.
In Tomar bouwden de Tempeliers in de elfde eeuw hun burcht, kerk en klooster, wat tot een prachtig complex en hun hoofdkwartier uitgroeide. Door de eeuwen heen werd door iedere Grootmeester, het hoofd van de Tempeliers, steeds iets aan het geheel toegevoegd. Uiteindelijk werden de Tempeliers wat te machtig en rijk naar de zin van veel koningen en andere leiders. In steeds meer Europese landen en zelfs met steun van de Paus werd nu juist de vervolging van deze eerst zo gewenste ridders ingezet, waarna hun rijkdom werd ingenomen door de koningen en de staat.
Ook in Portugal werd de ridderorde in de veertiende eeuw opgedoekt, maar de koning was de Tempeliers nog steeds dankbaar voor het bevrijden van zijn land. Hij kwam daarom met een creatieve oplossing: hij richtte de Christusorde op en droeg de bezittingen van de oude Tempeliers over op deze ‘nieuwe’ orde. Hij werd zelf gelijk de Grootmeester aan het hoofd ervan. De rijkdommen van de Christusorde werden vervolgens ingezet voor de overzeese veroveringen van Portugal, waardoor de Gouden Eeuw van Portugal begon. Tempeliers blij, koning bij, dus een mooie win-win!
Wist je dat: de oude Tempeliers nog steeds voortleven in het Portugal en de huidige Grootmeester van de Christusorde de Portugese president is?
Die Christusorde is dus waar het Convento de Cristo zijn naam vandaan heeft. Want dit prachtige complex was het belangrijkste bolwerk van de Tempeliers en later de Christusorde. Wat in de twaalfde eeuw begon als een burcht en werd uitgebreid met kerk en klooster, groeide uit tot een enorm complex met steeds nieuwe kloosters, voorzieningen en galerijen. Sinds 1983 staat het prachtige complex op de UNESCO Werelderfgoedlijst.
De verschillende delen van het kloostercomplex in Tomar
Vanaf het dorpje Tomar is het Convento de Cristo overal te zien. Hoog bovenop de bergtop zijn de oude kasteelmuren – inclusief van die klassieke kantelen – niet te missen. Van de oude burcht is zelf niet veel over en tijdens je bezoek zal je hoogstens wat van die hoge muren en de oude kasteelruïnes zien. Maar van het klooster is juist veel bewaard gebleven.
Wij liepen na het kopen van ons ticket het Claustro do Cemitério (Cloister of the Cemetery) binnen, waar rondom een binnenplaats met citrusbomen een galerij met azulejos uit de zestiende eeuw te zien is. In een bijzonder rijk gedecoreerde tombe ligt een broer van de beroemde Portugese ontdekkingsreiziger Vasco da Gama die als eerste Europeaan India bereikte via de zee. Daarnaast ligt het Claustro da Lavagem (Washing Cloister), wat we erg op het eerste klooster vonden lijken. De naam suggereert al dat hier vroeger de kleding van de monniken werd gewassen. Mooi zijn vooral de azulejos-tegels en het doorkijkje naar de oude kasteelruïne.
Als je terugloopt naar het Claustro do Cemitério kom je via een aantal mooie doorgangen in het hoogtepunt van het klooster: de Charola. Anders dan andere kerken is deze niet in een klassieke kruisvorm gebouwd, maar is het belangrijktse deel rond, of eigenlijk 16-zijdig. De ronde vorm zou zijn gekozen naar het voorbeeld van de Kerk van de Wederopstanding in Jeruzalem. De Charola is een kleurrijk en overdadig gedecoreerd geheel van bogen, schilderingen, bladgoud, beelden en meer. Tijdens je bezoek loop je een rondje door de Charola, met links van je de buitenmuur en rechts van je het ronde, centrale altaar. Of loop er minstens twee, zodat je alle tijd hebt om het altaar, de muren en ook zeker het plafond te bewonderen.
Een van de hoogtepunten van de Charola is de buitenmuur ervan. Het ronde venster wat je binnen ziet, is aan de buitenkant nog mooier en wordt de Janela do Capítulo genoemd (‘janela’ is Portugees voor raam). Later tijdens je bezoek aan het klooster kan je dit venster het beste bekijken, namelijk vanaf het Claustro Principal of Claustro de Santa Bárbara. Het is bijzonder extravagant in de lokale Manuel-stijl, dus rijk gedecoreerd met zeewier, koraal, het kruis van de Tempeliers, gespen, touwen en meer.
Na de Charola kom je in het Claustro Principal of Claustro de Dom João III, wat later is gebouwd en dus in de Renaissancestijl van de zestiende eeuw. Het heeft twee verdiepingen, Griekse kolommen, spiraalvormige trappen en een binnenplaats met een fontein. Daarna kom je in het slaapgedeelte van de monniken: lange gangen met kleine slaapkamers, waarvan er een aantal geopend zijn om even binnen te kijken.
Vervolgens loop je door naar het Claustro de Santa Bárbara (Saint Barbara’s Cloister) uit de zestiende eeuw. Het is niet zo opmerkelijk of mooi als de andere kloosters, maar wel de beste plek om het mooie raam aan de westgevel van de Charola te bewonderen. Als je dacht dat je al klaar was, staat je vervolgens nog de eetzaal, de keuken, de ondergrondse cisterne en nog een paar – minder interessante – kloosters te wachten.
Tip: volg niet het bordje naar de exit. Het kloostercomplex is een behoorlijk doolhof. Er staan veel bordjes om je de weg te wijzen, maar desondanks is het soms dwalen door de gangen en hofjes. Volg niet het bordje naar de uitgang, want dan neem je steeds de snelste route richting de uitgang en sla je veel over. Ga in plaats daarvan eerst alle andere opties op de bordjes af en ga daarna pas richting exit.
Bonus: bewonder en beklim ook het aquaduct van Tomar
Als je goed oplet bij je bezoek aan het klooster, zie je ook het aquaduct dat van verre richting het klooster loopt. Dit aquaduct werd aangelegd om de monniken van water te voorzien en pronkt nog steeds monumentaal in het landschap rondom Tomar. Het werd gebouwd tussen 1593 en 1613 en is in totaal 6 kilometer lang.
Als je de tijd hebt, is het een aanrader om het aquaduct te bewonderen in de Pegões Vallei. In Tomar zal je al bordjes zien die je de weg naar dit prachtige stuk aquaduct wijzen. Dit is de exacte locatie op Google Maps. Het aquaduct is hier op z’n hoogst met een hoogte van 30 meter en een dubbele rij bogen. Het maakt hier ook een bocht, wat voor extra mooie vergezichten zorgt. Dit deel van het aquaduct is in 1910 tot Nationaal Monument verklaard.
Je kan op deze locatie ook bij een van de waterhuisjes omhoog klimmen en een stuk bovenop het aquaduct lopen. Wees wel heel voorzichtig, want het is erg hoog en het pad is zo smal dat je nauwelijks een tegenligger kan kruisen.
Bonus: bezoek ook het tempeliersfort Castelo de Almourol
Als nog niet genoeg hebt van de pracht en praal die de Tempeliers in deze regio achterlieten, moet je ook zeker een bezoek brengen aan Castelo de Almourol. Dit fotogenieke kasteel ligt op een eiland in de rivier de Taag. Je kan er daarom ook alleen met een pontje komen. Tickets kosten € 4 en geven meteen ook toegang tot het kasteel.
Het eiland had ooit een Romeinse fort en werd in 1196 met fort en al aan de Tempeliers geschonken. De Grootmeester van de ridderorde besloot om op deze strategische plek een grote burcht te bouwen ter verdediging van hun hoofdkwartier in Tomar. Toen de Tempeliers werden opgedoekt, ging ook dit kasteel over op de nieuwe Christusorde. Een verdedigingslinie was toen al niet meer nodig, dus het kasteel verloor zijn nut en werd niet meer gebruikt. Eeuwen later kwam er weer interesse voor het historische bouwwerk en werd het gerestaureerd, waarna het uiteindelijk werd geopend voor bezoekers.
Praktische tips voor je bezoek aan Tomar en het klooster
Tickets voor het klooster van Tomar
Wil je naast dit klooster ook dat van Alcobaça en Batalha bezoeken? Koop dan gelijk een combiticket voor alle drie. Dit ticket kost € 15 en is een week geldig. Anders koop je steeds losse tickets voor € 6 per persoon.
Hoe lang heb je nodig in Tomar
Breng minstens een volle dag en een nacht door in Tomar. Je hebt zeker een dagdeel nodig voor het Convento de Cristo en kan vervolgens nog een dagdeel gebruiken om het dorpje zelf en het aquaduct te bezoeken.
Parkeren in Tomar
Je kan vanaf Tomar omhoog klimmen naar de burcht, maar er is ook een (betaalde) parkeerplaats naast het klooster. In het dorp vind je hier en langs het plein voor de Igreja do Convento de São Francisco parkeerplaatsen.
Overnachten in Tomar
Omdat Tomar niet onwijs groot is, zit het niet stampelsvol accommodaties grote hotelketens. Dat vraagt om iets meer zoekwerk voor een leuke slaapplek.
Voor een stijlvol appartement met klein keukentje moet je zijn bij Flattered to be in Tomar of Arcos 61, beide in het hart van het stadje. Ook super centraal ligt het Thomar Boutique Hotel, een van de luxehotels in Tomar met mooi ingerichte kamers en uitgebreid ontbijt. Voor een zwembad, groene tuin en spa moet je zijn bij Hotel Dos Templarios aan de noordkant van de oude stad aan de rivieroever.
Tomar heeft ook een mooie gratis camperplaats, waar ooit de gemeentecamping lag. Maar voor een echt prachtige slaapplek raden we je aan om je camper te parkeren bij Quinta das Lameiras, iets buiten Tomar. Hier kan je gebruik maken van elektra, wc’s en warme douches op basis van een vrijwillige donatie. Wij werden hier wakker tussen de schaapjes en pasgeboren lammeren.
Bewaar deze blog op Pinterest om later te herlezen:
